Vrste matičnih ploča
Postoje razni standardi međutim oni se razlikuju po tome koliko imaju:
- CPU socketa
- RAM slotova
- GPU slotova
- SATA konektora
- Ostalih mogućnosti…
Chipset
Čipset je kontrolerska logika matične ploče grupisana unutar jednog čipa, koja određuje njene sposobnosti i mogućnosti. Čipseti su podijeljeni po platformama i cijenovnom rangu, i predstavljaju jednu od najbitnijih komponenti svake matične ploče. U današnje vrijeme se čipseti uglavnom nalaze ispod najčešće pasivnog kulera u donjem desnom dijelu matične ploče.
Kompatibilnost
Kada odaberete određeni procesor, morate provjeriti koje chipsete podržava (iako imaju isti socket), pa shodno tome odabrati matičnu ploču.
Ako želimo nadogradnju najboljeg mogućeg procesora, onda jednostavnije provjerite koji su sve procesori kompatiblni sa tim chipsetom.
https://ark.intel.com/content/www/us/en/ark/products/98089/intel-z270-chipset.html (Compatible products)
PCIexpress
PCI Express zamijenio je stariji PCI slot standard (bijele boje obično bude).
PCI-E je prošao kroz više revizija od svog osnivanja; trenutačno gotovo sve matične ploče uglavnom koriste reviziju 3.0/4.0, a brža revizija 5.0 je nedavno izašla i samo je možemo naći na novijim pločama.
Međutim, različite revizije koriste sve iste fizičke veze, a veze mogu doći u četiri osnovne veličine: x1, x4, x8 i x16. (x32 portovi postoje, ali su vrlo rijetki).
Različite revizije PCI-E standarda omogućuju različite brzine na svakoj traci (lane). Što više traka ima na jednom PCI-E priključku i njegovoj povezanoj kartici, brže podaci se mogu prebacivati između perifernog i ostatka računarskog sistema.
Uređaj koji koristi PCI-E x1 priključak, poput zvučne kartice male snage ili Wi-Fi antene, može prenijeti podatke na ostatak računara pri brzini cca. 1GBps. Kartica koja se ubaci na veći slot npr. x4 ili x8, kao što je USB 3.0 kartica za proširenje, može prenijeti podatke četiri ili osam puta brže – i trebalo bi, ako se na njihovom maksimumu upotrebljava više od dva USB priključka brzina prijenosa. PCI-E x16 portovi, s teorijskim maksimumom od oko 15GBps na reviziji 3.0, koriste se za gotovo sve moderne grafičke kartice koje su dizajnirali NVIDIA i AMD.
Može se desiti da matična ploča ima pet kompletnih PCI-E x16 slotova, ali da samo dva imaju punu x16 brzinu dok ostali su x8 i x4.
Očito, to može uzrokovati probleme. Ako vaša matična ploča ima slot veličine x16, ali jedan od njih ima samo x4 brzinu, ukopčavanje nove fancy grafičke kartice u krivi slot može usporiti njenu efikasnost za 75%.
Koji sve uređaji koriste PCIex ?
- Grafičke kartice
- Mrežne kartice
- Zvučne kartice
- SATA kontroleri
- RAID kontroleri
- USB kartice
- NVMe kontroleri
- PCIe SSD
… mnogi drugi uređaji …
Generacije i brzine
USB
USB brzine se odnose na brzinu prenosa podataka između uređaja putem USB (Universal Serial Bus) priključka na računaru. Postoje različite generacije USB-a, svaka sa svojim karakteristikama brzine. Evo pregleda nekih od glavnih generacija USB-a i njihovih brzina:
- USB 1.1: Ovo je starija generacija USB-a i podržava brzinu prenosa do 12 Mbit/s (megabita po sekundi). USB 1.1 je danas relativno rijetko korišten.
- USB 2.0: Ova generacija USB-a je još uvijek široko rasprostranjena. USB 2.0 podržava brzinu prenosa do 480 Mbit/s (megabita po sekundi). Ovo je oko 40 puta brže od USB 1.1 i obično je dovoljno za većinu osnovnih perifernih uređaja kao što su tastature, miševi i štampači.
- USB 3.0/3.1 Gen 1: USB 3.0, koji se ponekad naziva i USB 3.1 Gen 1, donosi značajno poboljšanje brzine u odnosu na prethodne generacije. Ova verzija USB-a podržava brzinu prenosa do 5 Gbit/s (gigabita po sekundi). To je oko 10 puta brže od USB 2.0 i često se koristi za brži prenos podataka, kao i za punjenje mobilnih uređaja.
- USB 3.1 Gen 2: Ova verzija USB-a omogućava još veće brzine prenosa podataka. USB 3.1 Gen 2 podržava brzinu do 10 Gbit/s (gigabita po sekundi), što je dvostruko brže od USB 3.0/3.1 Gen 1. Ova generacija USB-a se sve više koristi u uređajima kao što su eksterni SSD-ovi (Solid State Drive) i brzi eksterni hard diskovi.
- USB 3.2: USB 3.2 je novija verzija USB-a koja pruža još veće brzine prenosa. USB 3.2 podržava više načina prenosa podataka i omogućava brzine do 20 Gbit/s (gigabita po sekundi) za USB 3.2 Gen 2×2. Međutim, USB 3.2 još uvijvek nije široko rasprostranjen i podržan na svim računarima.
- USB 4: USB 4 je najnovija generacija USB-a. Ona donosi značajna poboljšanja u brzini prenosa podataka i druge napredne funkcionalnosti. USB 4 podržava brzine do 40 Gbit/s (gigabita po sekundi) i ima bolju podršku za video prenos, punjenje uređaja i druge mogućnosti.
ClearCMOS i baterija
CMOS je termin koji se najčešće koristi za opisivanje male količine memorije na matičnoj ploči računara koja pohranjuje postavke BIOS-a. Neke od ovih postavki BIOS-a su vrijeme i datum sistema, kao i hardverske postavke.
Većina priča o CMOS uključuje čišćenje CMOS-a, što znači vraćanje BIOS postavki na tvorničke postavke. To je zapravo vrlo jednostavan način, koji može pomoći u rješavanju problema kod mnogih vrsta hardversko-softverskih problema.
BIOS
Jedan od čestih kvarova na računarima i laptopima je loš BIOS. Tada računar ne može da podigne sistem i jedina mogućnost popravka istog je novo programiranje BIOS čipa ukoliko se ne može reparirati. Postoji mogućnost da je BIOS čip oštećen, pa u tom slučaju se vrši zamjena čipa i programiranje istog.
Kod novijih i skupljih matičnih ploča, postoji mogućnost nadogradnje/reparacije BIOSa putem USB sticka na koji snimite BIOS softver.
I/O Shield i portovi
I/O Shield (lim) služi za prevenciju ulaska prašine u kućište i da bi zaštitio komponente od statičkog elektriciteta, jer ćete prilikom priključivanja kablova, prvo dotaknuti lim koji je povezan sa uzemljenim kućištem.
Zadnji panel sa portovima i konektorima će korisniku omogućiti da poveže periferije i druge uređaje, i zapravo je jedini vidljiv i dostupan element ploče nakon montiranja ploče i zatvaranja kućišta. Tu se nalaze USB portovi, audio konektori, LAN portovi, video izlazi (DVI, VGA, HDMI), serijski i printer portovi i sl. Na njih se povezuju eksterni uređaji, poput monitora, miša, tastature, rutera i tako dalje.
Ukoliko vam nedostaje npr. izlaza za USB, možete ih dobiti putem dodatnog front panela.
Međutim za sve ostale stvari će vam trebati posebne PCIe kartice ukoliko nemate određeni konektor na ploči.
Aktivno hlađenje
Stock cooleri
Ovi cooler su dovoljni za sve obične ljude ali gameri bi se pod hitno trebali riješiti ovog i nabaviti nešto mnogo bolje.
Glavne specifikacije za odabir hladnjaka:
- Podrška za socket (Intel i AMD kompatibilan)
- Dimenzije (zbog kućišta i memorije)
- Brzina okretanja ventilatora
- Nivo buke
Moja preporuka: Coolermaster 212X
Vodeno hlađenje
Vodeno hlađenje „kućne proizvodnje“ seže dalje u prošlost, kada su ekstremniji overclockeri koristili radijatore iz drugih proizvoda poput auta kako bi hladili tekućinu koja bi zatim snižavala temperaturu procesora. Proizvođači su polako počeli standardizirati dijelove, koji su s vremenom mogli zamijeniti pumpe od akvarija kojima su se entuzijasti služili. Koju tekućinu koristiti također je bilo pitanje, no danas možemo reći da su sve kombinacije isprobane i da se mješavina lako napravi i u kućnoj radinosti, dok proizvođači preporučuju svoje proizvode.
Da bi cijela stvar radila, trebat će vam četiri osnovna dijela: pumpa, radijator, rezervoar i metalni blok koji dolazi na čip koji želite hladiti, bio on procesor, grafička kartica ili sve bitne komponente matične ploče.
Pravljenje “custom” vodenog hlađenja iziskuje mnogo vremena, novca i strpljenja.
Mnogi proizvođači nude u ponudi AIO kits za vodeno hlađenje koji su vrlo jednostavni za montiranje i nisu mnogo skupi.
Vodeno hlađenje je za entuzijaziste koji overlockiraju procesore i grafičke kartice želeći time iskoristi maksimum od svog računara.
Više modela AIO vodenih hlađenja možete pogledati na stranici Didakte:
https://www.didakta.ba/pretraga/vodeno
Šta se sve nalazi na matičnoj ploči
Matična ploča se sastoji iz različitih elemenata, koji se nalaze na njenom PCB-u (print circuit board), odnosno na štampanoj ploči. PCB služi kao osnova na koju se podom dodaju razni čipovi, naponske sekcije VRM, procesorska podnožja, slotovi za memorije i kartice za proširenje, SATA portovi, različiti specijalni tasteri, pinovi i slično.
CPU socket
RAM slotovi
PCIexpress konektori
M.2 Slot
SATA Konektori
Konektor za matičnu ploču 24P
Konektor za procesor sa napajanja 8P (4P+4P)
Audio čip
PCI kontroler (AMS1083)
PCI i PCIe slotovi
CMOS Baterija
Služi za čuvanje datuma/vremena i postavki BIOS-a.
FAN header
Konektori za ventilatore su tropinski (DC) i četvoropinski konektori (PWM) raspoređeni na ploči (ima ih dva ili više, uglavnom tri do četiri komada, ali ima i ploča sa još više priključaka) tako da se na njih mogu povezati kuleri procesora ili kućišta. Ovi konektori djeluju kao da su „razbacani“, ali su raspoređeni po ploči tako da ih kratki kablovi za napajanje kulera mogu dohvatiti. Treba razlikovati na koje se konektore povezuju procesorski kuleri, a na koje kuleri kućišta, i takvi konektori se razlikuju po oznakama koje su pored njih.
RGB header
Audio headers
USB 2.0, 3.0 i 3.1 headeri na matičnoj ploči
USB headeri su slični opisanim front panel headerima, sa tom razlikom što je njihova funkcija da obezbijeede priključivanje i obezbeđivanje dodatnih USB portova, bilo da se radi o USB portovima na prednjoj strani kućišta, bilo da se radi o dodatnim portovima sa zadnje strane računara.
Vježba
ZADATAK 1
Pronaći odgovarajući hladnjak za procesor AMD Ryzen 3950x.
Navesti link do kupovine hladnjaka i njenih specifikacija.
ZADATAK 2
Pronaći odgovarajuću matičnu ploču za procesor i3-9100F.
Navesti link do kupovine ploče i njegovih specifikacija.
Zadaća
Pronaći 3 matične ploče koje se mogu kupiti kod nas različitih čipseta koje su kompatibilne sa procesorom Intel i5-10400F.
Zadaću poslati najdalje do 23.1.2023. do 23:30h.
Zadaću pripremite u Word fajlu sa tekstovima, slikama, linkova i obavezno pošaljite pod nazivom zadaca06_imeprezime.zip na email edis.aganovic@gmail.com.
